Euskal Herriko gainerako ikastolen antzera, Axular Lizeoa herri ekimenez jaio zen, klandestinitatean, familia eta irakasle euskaldunen babesarekin, XX. mendeko euskal gizartearen behar bati erantzuna eman nahian.
Hastapenetatik gure ikastolak hezkuntza proiektu euskaldun eta berritzailea abiatzeko eta garatzeko erronkari erantzun nahi izan zion. Gure ikastola 1969. urtean sortu zen, Donostiako Aiete auzoan dagoen Kurutziaga elizaren babesean. Nahiz eta auzoko parrokoak hasieran babesa eman, eta guztiz beharrezkoa izan, gure ikastola akonfesionala, plurala eta mundura irekia dago jaio zenetik. Euskal kulturan sendo errotuta dago, eta bere kideek zehaztapen eta ikuspegi berritzailea erakusten dute proiektua bera hasi zenetik, belaunaldiz belaunaldi legatu hori transmititu delarik.
Herrialdeko gizarte-, ekonomia- eta hezkuntza-egoeraren ondorioz hasiera zailak izan ondoren, 1978an gure proiektua osatzen zuten familiek agerian utzi zuten Axular Lizeoarekiko konpromisoa eta erantzukizuna, gaur egun ikastola dagoen eraikina eraikiko zen lursailak erosiz.
Aitzindari haien inbertsioa, ekonomikoa zein pert-sonala, beti gogoratuko eta eskertuko dugu belaunaldiz belaunaldi amets partekatu bat eraikitzen eta garatzen jarraitzen dugunok.Axular Lizeoaren oinarriei forma ematen zaien lehen bi hamarkada horien ondoren, 1993an, ikastolak ezezko erantzuna eman zion euskal administrazioak ikastola publifikatzeko egindako proposamenari, hezkuntza-ereduaren kudeaketa eta autonomia defendatuz.
2003an, koherentzia historikoari jarraituz, ikastola Sozietate Anonimo izatetik Familien Kooperatiba izatera igaro zen, modu horretan, bai juridikoki, bai filosofikoki, Axular Lizeoaren nortasun-ezaugarriei erantzunez. Familietatik jaiotzen gara, familiekin garatzen gara eta familientzat lan egiten dugu.
50 urteko ibilbidearen ondorioz, Axular Lizeoak hezkuntza eredu propioa garatu du, eta ideia hori partekatzen dugunok ezaugarri batzuk gure baitan hartu behar ditugu:
- Familiaren esparru koo-peratiboan kokatzen da, onura publikokoa izanik eta gizartea eraldatu nahi duelarik.
- Familien kooperatiba izateak aukera ematen du gure ikas-leen beharrei erantzun behar dien autogestio pedagogikoa, ekonomikoa, lanekoa eta orokorra modu arduratsuan garatzeko.
- Proiektu pedagogiko propioa du, pertsona eta haren gara-pena helburu duena, begirada gizatiar eta eraikitzaile batetik, 2 urterekin hasi eta 18 urtere-kin amaitzeko eskola-ibilbideari erantzun behar diolarik.
Nondik gatozen argi izanda, garrantzitsua da norantz goazen ikustea eta, horregatik, hasten ari garen faseak hurrengo hamarkadetako Axular Lizeoa berriz diseinatzea du helburu. Lehen 50 urte hauetan ikasten joan garen guztia kokatzen duen esparru pedagogiko propio batetik, hainbat arlo birplanteatzeko beharra ikusi dugu, hala nola, metodologia mailakoak, antolamendukoak, ebaluazio-prozesuak etab.